Nieuws Gedachten over Europa (2)

Geen achterkamertjespolitiek meer

Het hoeft weinig verbazing te wekken dat de EU-bureaucratie machteloos is in de strijd om de crisis in de eurozone te boven te komen zonder het Europese project te ondergraven. Volgens een Hongaarse schrijver uit het VK is de EU geïsoleerd geraakt van het publiek en ontbreekt het aan ervaring met de kunst van politiek leiderschap.

Gepubliceerd op 21 juli 2011 om 15:45

De val van de euro na signalen van de financiële markten is een teken van de mogelijkheid dat de Europese Unie de besmetting met staatsschulden in de huidige vorm misschien niet eens overleeft. Toch weigeren Europese beleidsvormers hun eigen verantwoordelijkheid voor dit probleem te erkennen en aarzelen ze om besluitvaardig op te treden om het binnen de perken te houden.

Beleidsvormers bezondigen zich vaak aan wat we het vermijden van verantwoordelijkheid noemen. EU-functionarissen hebben de gewoonte van het vermijden van verantwoordelijkheid geperfectioneerd en zelfs tot kunstvorm verheven.

De afgelopen jaren kreeg ik, als ik met insiders uit Brusselse kringen sprak, vaak een preek over hinderlijke Britse eurosceptici. In de maanden na de eerste fase van de eurocrisis verlegden ze hun teleurstelling naar Duitsland. Ineens werd de Duitse eenzijdigheid het spook dat in de politieke geledingen van de EU rondwaarde. Soms kon je zelfs de suggestie horen dat Duitsers opzettelijk probeerden de economische probleempjes in Europa op te blazen tot een flinke crisis, om hun invloed op het continent uit te breiden en te consolideren.

Deprimerende vorm van zwartepieten

Dat was toen. De afgelopen weken, na de afwaardering van de Portugese staatsschuld tot junkstatus, is het EU-jargon veranderd in een scheldkanonnade tegen de drie grote Amerikaanse kredietbeoordelaars: Moody’s, Standard & Poor’s en Fitch. Ineens worden deze drie ratingbureaus beschuldigd van kwade wil en samenzwering om Europa te vernietigen. De voorzitter van de Europese Commissie, Barroso, nam al snel de leiding in deze deprimerende vorm van zwartepieten en verklaarde Moody's verantwoordelijk voor de hachelijke toestand van de Portugese economie. Hij noemde de analyse van het ratingbureau van de financiële crisis in Portugal tendentieus en speculatief.

Nieuwsbrief in het Nederlands

Barroso’s weigering om de Europese financiële crisis onder ogen te zien wordt gedeeld door een groot aantal leden van het politieke establishment van de EU. Toch weten ze hun eigen alternatieve analyse, hun zwartepieten, maar zelden met enige overtuiging te presenteren. De afgelopen weken kreeg ik, als ik met mensen in Brussel sprak, inderdaad de indruk dat ze beseffen dat Griekenland pas het begin is en dat niet alleen de euro op het spel staat maar het hele EU-project zelf. De afgelopen vijf jaar heb ik regelmatig een bezoek gebracht aan Brussel, maar dit is de eerste keer dat mijn gesprekspartners hun vrees uitten dat de eurocrisis meer is dan een financiële crisis. Ze opperden dat het wel eens het einde van een tijdperk zou kunnen betekenen.

Fascinerende ontwikkelingen

Sinds mijn laatste bezoek aan Brussel, vorige week, is de euro nog verder ingezakt op de financiële markten en nu vertoont Italië ook nog de symptomen van een nieuw Portugal of zelfs een nieuw Griekenland. Toch is het niet de financiële crisis maar juist de politieke verlamming waar EU-beleidsvormers onder gebukt gaan die de recente ontwikkelingen zo fascinerend maken. Vreemd genoeg wijzen politici wijzen nu met een beschuldigende vinger naar elkaar. In Italië heeft premier Silvio Berlusconi een openlijke aanvaring gehad met zijn minister van financiën, Giulio Tremonti, terwijl ze het er ongetwijfeld over eens zijn dat een Amerikaans ratingbureau verantwoordelijk is voor het onthullen van de chaos waarin de Italiaanse economie verkeert.

De retoriek van het vermijden van verantwoordelijkheid onder EU-beleidsvormers wordt onderbouwd door het besef dat hun instellingen de autoriteit missen en de politieke middelen om de huidige crisis het hoofd te bieden. Bovendien is het van belang te bedenken dat de EU een technocratische instelling is die altijd heeft gereageerd op uitdagingen door achter gesloten deuren oplossingen in elkaar te flansen.

Vanaf de oprichting is de EU een elitair managementproject dat in staat was een agenda op te stellen en te promoten zonder daarbij direct te hoeven reageren op het aandringen van het volk. Besluiten komen nooit tot stand na openbare debatten en het merendeel van de EU-wetgeving wordt geformuleerd door de honderden geheime werkgroepen die de EU-raad heeft ingesteld. Veel bijeenkomsten van de ministerraad vinden plaats achter gesloten deuren en de Europese Commissie, een niet gekozen orgaan van de EU, heeft het exclusieve recht om wetsvoorstellen te doen.

Geïsoleerde besluitvorming

Het meest in het oog springende kenmerk van het EU-bestuur is dat het systematisch wordt uitgeoefend door middel van geïsoleerde besluitvorming. Decennialang heeft het politieke establishment van de EU zelfbewust instellingen in het leven geroepen die de Unie zouden kunnen isoleren van de noodzaak om te reageren op het soort publieke druk waarmee een democratisch gekozen parlement te maken krijgt.

Deze onzichtbare besluitvorming zorgde voor een waaier aan politieke spelers in Brussel en in de nationale hoofdsteden in Europa, om te voorkomen dat er verantwoordelijkheid werd genomen voor impopulaire besluiten. Feitelijk werden beleidsvormers afgeschermd voor het feit dat ze verantwoording moesten afleggen voor de gevolgen van hun besluiten.

Een eerste vereiste voor het omgaan met de val van de euro is crisismanagement dat door middel van politiek leiderschap wordt uitgeoefend. Daarom moeten politieke leiders eindelijk eens vertellen hoe het werkelijk zit en dan het land intrekken, op zoek naar draagvlak voor de pijnlijke maatregelen die onvermijdelijk zijn voor het herstellen van de economische stabiliteit.

Eenzijdige orders van Brussel

Politiek leiderschap is niet zomaar iets wenselijks. Het is van wezenlijk belang. Want als Europese instellingen niet een aanzienlijk deel van het Europees electoraat voor hun plannen weten te winnen, kan het wel eens bijzonder moeilijk worden om de financiële rust in Europa te herstellen. Jammer genoeg beschikt het establishment van de EU niet over het vermogen om dergelijk leiderschap te bieden. Beleidsvormers die gewend zijn om in achterkamertjes dingen te regelen zijn zelden in staat zichzelf opnieuw uit te vinden als overtuigende leiders.

Merkwaardig genoeg zijn er zelfs vandaag de dag nog veel verdedigers van de EU die de negatieve gevolgen van het gebrek aan democratie binnen de EU weigeren te accepteren. Econoom Amartya Sen, hoogleraar aan de universiteit van Harvard en Nobelprijswinnaar, beschuldigde de ratingbureaus er onlangs nog van dat ze wettelijk gekozen regeringen ondermijnen en verweet hen dat ze de democratische traditie van Europa marginaliseren.

Hij maakt ernstig bezwaar tegen de ongehinderde macht van ratingbureaus en tegen hun macht om eenzijdig orders uit te vaardigen. Vreemd genoeg lijkt hij zich niet bewust van de eenzijdige orders van Brussel. De ratingbureaus hebben uiteraard hun eigen agenda en ze zijn vast niet democratischer van aard dan de Europese Commissie. Toch is het goed dat ze de EU dwingen de werkelijkheid onder ogen te zien.

Tags

Are you a news organisation, a business, an association or a foundation? Check out our bespoke editorial and translation services.

Ondersteun de onafhankelijke Europese journalistiek.

De Europese democratie heeft onafhankelijke media nodig. Voxeurop heeft u nodig. Sluit u bij ons aan!

Over hetzelfde onderwerp