Vilnius (Litouwen), 23 augustus 1989 : langs de "Baltische Weg", de menselijke keten die de Baltische staten met elkaar verbond ter herdenking van de 50e verjaardag van het Duits-Russische pact (Litouwse staatsarchieven)

23 augustus, een beladen datum

De rol die Rusland heeft gespeeld tijdens de Tweede Wereldoorlog is nog steeds een twistpunt voor de Russen en de Europeanen, waarvan 23 augustus de belichaming is, de dag waarop in 1939 het Molotov-Ribbentropverdrag werd gesloten. De EU heeft ervoor gekozen de slachtoffers te herdenken van het stalinisme en het nazisme. Maar voor Moskou wordt niet voldoende stilgestaan bij de Russische soldaten die gesneuveld zijn in de strijd tegen de nazis'.

Gepubliceerd op 21 augustus 2009 om 15:49
Vilnius (Litouwen), 23 augustus 1989 : langs de "Baltische Weg", de menselijke keten die de Baltische staten met elkaar verbond ter herdenking van de 50e verjaardag van het Duits-Russische pact (Litouwse staatsarchieven)

De parlementaire vergadering van de Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa (OVSE) heeft afgelopen juli in Vilnius de resolutie "Hereniging van een verdeeld Europa" aangenomen. Deze resolutie, die in de pers vrijwel onopgemerkt is gebleven, komt precies twintig jaar na de ineenstorting van de Europese communistische regimes en is ondanks felle tegenstand van Rusland aangenomen door een overgrote meerderheid - 202 van de 214 aanwezige parlementariërs.

In dit document van de OVSE wordt het "unieke karakter van de Holocaust erkend" en wordt geconstateerd "dat de Europese landen in de twintigste eeuw twee grote totalitaire regimes hebben gekend, het nazisme en stalinisme, die tot genocide, schendingen van de rechten en vrijheden van de mens, oorlogsmisdrijven en misdrijven tegen de menselijkheid hebben geleid." Daarnaast wordt in de resolutie de aanbeveling gedaan dat de lidstaten "totalitaire regimes met kracht en op ondubbelzinnig wijze veroordelen", want "door lering te trekken uit de geschiedenis kunnen we dergelijke misdrijven in de toekomst voorkomen."

De resolutie komt slechts enkele dagen voor 23 augustus, de datum die het Europees parlement heeft uitgeroepen tot "Herdenkingsdag voor de slachtoffers van alle totalitaire en autoritaire regimes", om de slachtoffers van de deportaties en massavernietigingen te herdenken. In 1939 werd op deze dag het Molotov-Ribbentrop-pact, het niet-aanvalsverdrag tussen Nazi-Duitsland en de Sovjet-Unie, ondertekend.

Het communisme wordt hierin op één lijn gesteld met het nazisme, een belangrijke stap voorwaarts ter ondersteuning van de resolutie die het Europees Parlement dit voorjaar heeft aangenomen over "Europees geweten en totalitarisme" waarin tevens werd opgeroepen tot openstelling van de geheime historische archieven en een uitgebreid pakket maatregelen werd genomen om de geschiedenis opnieuw te onderzoeken.

Nieuwsbrief in het Nederlands

Voor de Russen is Stalin nog steeds een held

Rusland reageerde furieus. De Russische minister van Buitenlandse Zaken kwalificeerde dit besluit als "een onacceptabele poging om de geschiedenis te vervalsen voor politieke doeleinden". Op zijn beurt beschouwde het Russische parlement de resolutie als "een directe belediging aan het adres van miljoenen Russische soldaten" die "hun levens hebben gegeven om Europa te bevrijden van het nazi-juk". Voor de Russen is Stalin nog steeds een ware held. In de ogen van Oost-Europa is hij verantwoordelijk voor het ondersteunen van bloedige communistische regimes. Bovendien is Moskou weer begonnen met het organiseren van massale militaire parades, die doen denken aan die van de Sovjet-Unie. Het is dan ook niet verbazingwekkend dat van alle postcommunistische regeringen de Russische regering de minste inspanningen aan de dag heeft gelegd om haar verantwoordelijkheid te nemen voor de misdrijven van het communisme (het stalinistische communisme inbegrepen) en zelfs een poging heeft ondernomen om de structuren van de ex-KGB en diens macht in de politiek te versterken.

Bovendien heeft de Russische Academie van Wetenschappen op grond van het Decreet van mei 2009 tot instelling van de "Commissie ter bestrijding van geschiedvervalsing waarmee de belangen van Rusland gemoeid zijn", de directeurs van geschiedkundige instituten verzocht aan te geven aan welke geschiedkundige en culturele vervalsingen zij zouden hebben meegewerkt en voor elk geval bewijzen van het tegendeel te leveren.

KGB-archieven nog achter slot en grendel

Met haar oproep tot openstelling van de archieven richtte de resolutie van de OVSE zich juist expliciet tot Rusland, waar de archieven nog achter slot en grendel zitten. Niet alleen de historici in Rusland, maar ook die in de voormalige sovjetrepublieken ondervinden hier de gevolgen van. Voordat de leden van de KGB zich in 1991 in Moskou terugtrokken, namen ze de belangrijkste documenten uit de sovjetrepublieken mee waardoor deze landen de mogelijkheid werd ontnomen om hun eigen recente verleden te begrijpen.

Het postcommunistische Estland beschikt sinds zijn onafhankelijkheid slechts over archieffiches, maar niet over de geheime stukken waar deze naar verwijzen. Omdat in de fiches niets wordt vermeld over de rol die de genoemde personen in hun betrekkingen met de geheime politie hebben gespeeld, hebben vele politici hun handen in onschuld gewassen door te beweren slachtoffer te zijn geweest, terwijl ze in werkelijkheid informanten waren. In Litouwen zijn de archieven in de hoofdstad Vilnius vrijwel geheel verdwenen, maar doordat de KGB de omvangrijke archieven op het platteland onaangeroerd had gelaten kon de Litouwse geschiedenis toch worden gereconstrueerd. Voor een preciezere geschiedschrijving zouden alle Baltische staten er echter baat bij hebben als de Sovjetarchieven van Moskou vrij toegankelijk zouden zijn.

Baltische staten

Menselijke keten tegen een misdadig pact

Op 23 augustus 2009 zal het twintig jaar geleden zijn dat bijna twee miljoen mensen een 560 km lange keten vormden, die de geschiedenis in is gegaan als de “Baltische Weg”. Aan de vooravond van de 20e herdenking van deze keten heeft de Estische regering een oproep gedaan om de oefening te herhalen. De keten was een symbolische actie van de Baltische staten om hun wens naar onafhankelijkheid ten opzichte van de Sovjet-Unie kracht bij te zetten, herinnert de Estische krant Postimees, en verbond Vilnius met Tallinn. Bijna 2 miljoen mensen had meegedaan aan de keten, op dezelfde dag dat met de 50e verjaardag van het Molotov-Ribbentroppact (niet-aanvalsverdrag tussen nazi-Duitsland en de Sovjet-Unie) vierde waarmee deze landen in de Sovjetsfeer kwamen. De autoriteiten hebben de deelnemers uit 1989 opgeroepen om zich bij het klokkenluiden op dezelfde plek te rangschikken als twintig jaar geleden. Sommige Litouwse oud-parlementariërs hebben ook gevraagd aan alle ambassades van de Baltische staten om op die dag een herdenking te organiseren.

Tags

Are you a news organisation, a business, an association or a foundation? Check out our bespoke editorial and translation services.

Ondersteun de onafhankelijke Europese journalistiek.

De Europese democratie heeft onafhankelijke media nodig. Voxeurop heeft u nodig. Sluit u bij ons aan!

Over hetzelfde onderwerp