Een volwaardige supermacht

Met de tewaterlating van het Duitse marineschip Konrad-Adenauer, onder de afgunstige blikken van Franse, Britse en Poolse admiraals, is een belofte nagekomen. Nadat het schip met een fles champagne was gedoopt, gleed het 55.000 ton wegende gevaarte precies om 10 uur de helling af, op de rede van Wilhelmshaven. Onder miezerige weersomstandigheden klonk het concert van sirenes op, waarmee ook een andere doop werd ingeluid: die van de marine van de Unie, vijftien jaar na de ´Grote Opleving´.

"Wie had kunnen denken dat Europa zo snel en zo ver zou gaan voor zijn eigen defensie? Waarschijnlijk was het nodig dat een andere generatie aan de grond kwam te zitten, om eindelijk de weg naar boven te vinden. Daarna, maar daarmee vertel ik u niets nieuws, was het tamelijk eenvoudig om het elan te hervinden..." Martin Grand, de nog maar net herkozen president van Europa, stak zijn vreugde niet onder stoelen of banken. Zijn complete team, dat nog hechter is geworden door de verkiezingen, is naar de Noordzee gekomen. Zelfs zijn vrouwelijke Italiaanse opponent, die als oppositieleidster werd teruggestuurd naar Straatsburg, heeft uiteindelijk de fameuze dreun van de president moeten incasseren.

De Konrad-Adenauer, het supersnelle pronkstuk van de vloot, zal in 2034 worden uitgerust met een regiment stoottroepen, atoomwapendragers en een compleet arsenaal aan onbemande verkenningstoestellen. Het admiraalsschip van de Stormtroepen van de EU markeert ook de terugkeer van Duitsland op het militaire toneel, na een lange afwezigheid. De missie is nog onduidelijk. Maar met de verkommering van de NAVO, de aanhoudende instabiliteit in de islamitische wereld en de toenemende gevaren in het Russisch-Chinese grensgebied, had de Bondsrepubliek geen keus meer. Bij gebrek aan strategie heeft Duitsland zich uiteindelijk bij de lijn van defensie aangesloten.

De ménage à trois gedraagt zich als een stel jonggehuwden

In de haven aan de Jade in Wilhelmshaven deden de bondskanselier, de Britse premier en de Franse president er tegenover Martin Grand nog een schepje bovenop met hun ´eindelijk gedeelde lotsbestemming´ en ´eensgezindheid der soevereiniteiten´. Een halve eeuw vol jaloerse scènes is in de vergetelheid geraakt. Binnen de constructie die zich dag na dag als een federatie doet gelden, zijn Berlijn, Londen en Parijs aan elkaar gewaagd. De ménage à trois gedraagt zich als een stel jonggehuwden, terwijl Rusland een voet tussen de deur probeert te krijgen.

Nu het Verdrag van Rome 75 jaar bestaat, heeft de Europese Unie een aantal zaken rechtgezet. Vergeten zijn de ruzies en het gemarchandeer over landbouw, de identiteitskwesties en het eeuwige debat over de herziening van de Verdragen. Het Oude Continent, wijs geworden door de ellende met de euro, is niet langer uitsluitend op zichzelf gericht. Het heeft zijn horizon verruimd, zijn gezichtsveld uitgebreid. Minder instellingen, meer macht. Eén ministerie van Financiën om de munt hoog te houden tegenover de Amerikaanse dollar en de Chinese yuan. Gemeenschappelijke en geloofwaardige prioriteiten op gebied van buitenlands beleid. En tot besluit een defensie die de uitdagingen van deze tijd het hoofd kan bieden.

Wat de meest gewaagde stap leek - een Europese president - verliep uiteindelijk op een vrij natuurlijke wijze. Het volstond om de twee Brusselse voorzitterschappen, namelijk van de Commissie en van de Raad, samen te voegen. Dat was volgens de oude Verdragen overigens niet verboden. In 2013 bereikten de 28 EU-landen consensus over de keuze voor Angela Merkel, die er drie jaar later zelfs in slaagde de continentale verkiezingen te winnen. De euro was veilig, Europa had vorm gekregen. Na lange tijd diende de Grote Opleving zich aan.

De tweede stuwkracht was de ondergang van het Britse pond, dat ondermijnd was door de tekorten en als munt gedegradeerd was tot fossiel. Daarmee loste Londen eindelijk een vijftig jaar oude belofte in. Sinds de omschakeling van het Verenigd Koninkrijk houden alleen de Zwitserse frank en de onverwoestbare Tsjechische kroon zich nog op de achtergrond staande. Vervolgens was het samengaan van de Royal Navy met de Franse marine niet meer dan een formaliteit. Nelson draaide zich vergeefs om in zijn graf.

Het moeilijkst was om Duitsland weer te betrekken

Het moeilijkst, achteraf gezien, was om Duitsland weer bij het collectieve spel te betrekken. Om het machtsverhoudingen in Europa voor eens en voor altijd te vergrendelen – zoals de Rijnlander Adenauer zou hebben gezegd. De eurocrisis en het toonbeeld van deugdzaamheid dat door de Duitse economie werd neergezet aan het begin van de jaren 2010, hebben hun sporen nagelaten.

Italië, Spanje, het voormalige België, Ierland, Portugal en Griekenland herinneren zich de zuiveringen die vanuit Berlijn werden doorgevoerd, met steun van Parijs en het Europees Monetair Fonds, nog maar al te goed. De euro, die verscheurd werd tussen de orthodoxe landen in het noorden en de failliete landen in het zuiden, leek zelfs een paar maanden ten dode opgeschreven.

De schijn dat het lot van Europa in handen lag van de bondskanselarij, vervaagde echter snel. Duitsland, een verpletterende macht? Het land wist de crisis weliswaar sneller te boven te komen dankzij zijn export, maar had meer dan de andere landen te lijden van de nieuwe wereldorde en van de handelsoorlog die ontstond met de ´sinosfeer´.

Ook in Duitsland slaat de vergrijzing in rap tempo toe. Weinig kinderen, veel gepensioneerden, een slappe vraag; de stemming is bedrukt en de demografen hebben uiteindelijk gelijk gekregen. De Japanse vloek ligt op de loer. Tegen 2040 zal het land weer hetzelfde kaliber hebben als Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk. Duitsland ziet de hypotheses over zijn eigen suprematie in Europa, die twee generaties eerder waren ontstaan na de Val van de Muur en de Duitse hereniging, in rook opgaan.

Ook wat buitenlands beleid betreft, wordt Duitsland terug op zijn plaats gezet. Of het nu ging om de Libische opstand, de Koreaanse hereniging of de crisis in Pakistan: Berlijn heeft lang gedacht dat het in het belang van Duitsland was om nooit partij te kiezen. Per slot van rekening heeft Duitsland niemand tegen zich in het harnas gejaagd. Maar het heeft ook niets gewonnen. Vanwege een gebrek aan statuur slaagde Duitsland er niet in om een permanente zetel in de Veiligheidsraad van de VN te bemachtigen.

De ´sinosfeer´ strekt zijn tentakels verder uit

De echte katalysator voor de EU als geheel was het feit dat zowel de Verenigde Staten als Europa door China werden verdrongen als belangrijkste economische macht. De zakenwereld had zich erop ingesteld dat de balans zou kantelen ten gunste van het Rijk van het Midden. Maar de bestuurders en hun strategen hadden niet voorzien welke gevolgen dit allemaal zou hebben. Uiteindelijk was de Amerikaanse supermacht best aardig en vertrouwd. De nieuwe overheersing blijft toch anders, met voorkeuren, een cultuur en idealen die uitheems zijn.

De Europeanen leren nog altijd eerder Engels dan Mandarijn. Ze weigeren om naar kantopop te luisteren en willen niets weten van de affiches van de Red Lantern Studios. Op het gebied van fictie geven ze nog altijd de voorkeur aan Hollywood… De ´sinosfeer´ heeft Zuid-Azië en het Verre Oosten opgeslokt, inclusief Japan en Taiwan, en strekt zijn tentakels ook uit over Afrika en tot midden in Latijns-Amerika.

Europa en Amerika zoeken naar hun eigen alternatieve model, maar willen daarbij geen van tweeën hun ziel verliezen. Beide treffen aan de andere kant van de Atlantische Oceaan een geruststellende verwantschap aan. Maar het is duidelijk dat de dynamiek van vooruitgang en rijkdommen in het andere kamp terecht is gekomen. De dominostenen vallen om, onder druk van triljoenen yuans.

De ondergang van eerst de Amerikaanse en daarna de Europese auto-industrie, de opkomst van technologieën en luxe-artikelen made in China, en de overname van Shell, Apple en zelfs Club Med door aan Peking gelieerde titanen, hebben de alarmbel geluid in Europa. Net als de pachtovereenkomsten en de mega-energiecontracten die de supermacht met de alleenheersers in het Zuiden heeft gesloten. Rusland, dat onder druk stond om een keuze te maken, heeft besloten zijn aardolie en gas liever te ruilen tegen een belofte om versneld tot de Europese ruimte te kunnen toetreden.

Europa boekt alleen vooruitgang in tijden van crisis. De neoprotectionisten die sinds tien jaar het politieke toneel domineren, gokken op een tweepolige wereld. Hét recept tegen neergang, zeggen ze, en een gedachtegang waarvan Martin Grand, de man van de ´deglobalisering´, zich bediende om zijn doel te bereiken. Aan de ene kant een Europees-Amerikaanse markt van drie miljard consumenten, inclusief Brazilië, India en Turkije. En aan de andere kant de rest van de wereld. Tussen beide kampen: een gewapende vrede en handelsbarrières die torenhoog blijven, totdat China, eindelijk, minder hongerig wordt.