Een scène uit de Griekse film Dogtooth van Yorgos Lanthimos (2010).

Noodlijdend land voeding voor bizarre succesfilms

Zijn de opmerkelijke films van de Griekse regisseuren Yorgos Lanthimos en Athina Rachel Tsangari het resultaat van de economische beroering in hun land? Is het mogelijk films te blijven maken in Griekenland?

Gepubliceerd op 2 september 2011 om 13:05
Image courtesy of Kino International  | Een scène uit de Griekse film Dogtooth van Yorgos Lanthimos (2010).

Het moet wel de slechtste filmkus ooit zijn. Twee jonge vrouwen kijken elkaar aan, staand voor een witte muur. Ze rekken hun nek uit, persen hun lippen op elkaar en hun kaken trekken op een akelige manier strak. Er is geen greintje passie zichtbaar. Ze lijken eerder op twee vogels die elkaar proberen te voeren. Na een martelend lange minuut pauzeren ze. Een van de twee zegt dat ze misselijk is. Ze wrijven hun tongen nog een beetje onhandig tegen elkaar om tot slot naar elkaar te spugen en frambozen uit hun mond te blazen voordat ze als katten naar elkaar sissen.

Attenberg, van de Griekse regisseuse Athina Rachel Tsangari wordt er niet normaler op. De heldin van het verhaal, Marina, is een 23-jarige outsider die een stevige afschuw heeft van het idee van menselijk contact. Ze staat ook dicht bij haar stervende vader, over wie ze vertelt dat ze hem zich naakt voorstelt "maar dan zonder penis". Andere hobby's zijn muziek van Suicide en de documentaires van David Attenborough. Hoewel ze klinkt als een volledig geschifte nerd die verdacht veel lijkt op Zooey Deschanel, is ze compleet het tegenovergeselde. Net als de film waarin ze speelt is Marina uitdagend excentriek maar ook intelligent, gevoelig en op een bepaalde manier rationeel.

Filmliefhebbers wereldwijd zullen opmerken dat Attenberg niet de eerste opmerkelijke succesvolle film is die onlangs in Griekenland werd gemaakt. Vorig jaar hadden we Dogtooth, van Yorgos Lanthimos, een surrealistische ijskoude bestudering van een ontspoorde familie waarin drie tienerkinderen worden opgesloten in hun huis en systematisch valse informatie krijgen over de wereld buiten. Het gaat zover dat ze geloven dat katten gemene moordenaars zijn, dat 'zombie' klein geel bloemetje betekent en dat incest iets is wat je dagelijks doet.

In de afgelopen jaren gleed het beeld van Griekenland wereldwijd af van Mediterrane vakantie-idylle en thuishaven voor big fat weddings naar onhandelbaar probleemgeval. En niet alleen in economische termen; laten we niet vergeten dat Griekenland in 2008 zijn eigen straatrellen had. Het ligt daarom misschien wel in de lijn der verwachting dat ook de films uit het land veranderen.

Nieuwsbrief in het Nederlands

Het groeiende aantal onafhankelijke, en onbegrijpelijk aparte nieuwe Griekse films dat er gemaakt wordt heeft trendspotters ertoe aangezet de opkomst van een nieuwe Griekse golf aan te kondigen. Of zoals sommigen het noemden, de 'Griekse gekke golf'. Of dat label nou wel of niet de lading dekt, als er sprake is van een golf, gek of niet, dan staan Lanthimos en Tsangari daar ongetwijfeld bovenop. Dogtooth werd bekroond in Cannes en ontving een Oscarnominatie; Attenbergs Ariane Labed won vorig jaar de prijs voor beste actrice tijdens het filmfestival van Venetië.

Is het toeval dat het slechtst georganiseerde land ter wereld de meest bizarre films maakt? Attenberg refereert dan wel niet direct aan Griekenlands financiële crisis maar de film schetst op zijn eigen manier een beeld van de huidige generatie Grieken en de erfenis waarmee ze zijn opgezadeld. De film speelt zich af in een nieuwe industriestad uit de jaren zestig, Aspra Spitia, die duidelijk betere dagen kende. Marina's stervende vader, een architect, beklaagt zich over het mislukken van zijn utopische modernisme. "We bouwden een industriële kolonie bovenop schaapskooien en dachten dat we revolutionair bezig waren", vertelt hij haar. "Ik laat je achter in een nieuwe eeuw zonder dat ik je ook maar iets heb geleerd."

Ook Dogtooth zou ondanks de abstracte premisse gezien kunnen worden als een aanklacht van de oudere generatie. Die klinkt door in de beelden van de geblinddoekte tieners die in hun eigen tuin rondstrompelen, zichzelf verdovend als tijdverdrijf en Amerikaanse films citerend zonder dat ze ook maar een idee hebben van wat ze zeggen.

Ondanks het succes dat hij met Dogtooth had, is Yorgos Lanthimos sceptisch over het idee dat er iets gaande is in de Griekse filmwereld. "Het is waar dat mensen op een bepaald punt wat moeten gaan opmerken", zegt hij. "Het is niet helemaal toevallig, maar ik ben bang dat er geen verklaring voor is. Er is geen sprake van een gemeenschappelijke filosofie, en dat is maar goed ook, denk ik. Wat we wel gemeenschappelijk hebben, is dat er niemand geld heeft. We moeten dus wel hele goedkope, kleine films maken."

Een ding dat de nieuwe Griekse generatie bindt, is de zorg om familie, stelt Tsangari vast. "Het is een Griekse obsessie. De reden dat onze politiek en economie in zulk zwaar weer zitten, is dat het land geleid wordt als een familie, die ken je." In een breder opzicht verzetten de jonge Grieken zich tegen de tirannie van hun voorouders, van de Griekse heimwee naar zijn eigen verleden. "De 21e eeuw is iets dat we allemaal proberen te ondermijnen."

Of dat gemakkelijk zal gaan valt te nog te bezien. Lanthimos' nieuwe film, Alps (natuurlijk geproduceerd door Tsangari) zal deze maand in Venetië in première gaan. "Het gaat over een groep mensen die aanbieden de plaats in te nemen van overledenen bij hun familie en vrienden", legt hij uit. "Het gaat met name over een verpleegster die in het ziekenhuis mensen vindt die zojuist iemand verloren hebben, en die ze als klanten benadert. Het is nogal belachelijk en tragisch." Afgezien daarvan denkt Lanthimos overigens niet dat hij films kan blijven maken in Griekenland: "Ik dacht dat het door het succes van Dogtooth gemakkelijker zou worden, maar dat denk ik nu niet meer. Ik weet niet hoe lang mensen zichzelf nog voor de kunst zullen opofferen."

Categorieën
Tags

Are you a news organisation, a business, an association or a foundation? Check out our bespoke editorial and translation services.

Ondersteun de onafhankelijke Europese journalistiek.

De Europese democratie heeft onafhankelijke media nodig. Voxeurop heeft u nodig. Sluit u bij ons aan!

Over hetzelfde onderwerp