Kies een taal
Slechts over twee dingen lijken de kiezers in de Duitse hoofdstad Berlijn, waar de verschillen zo groot zijn, het eens te zijn. Niemand houdt meer van de FDP, die zelfs in de gegoede burgerlijke wijken in het westen van de stad niet meer dan drie procent heeft gekregen – en in alle stadsdelen hebben de Piraten ruimschoots de kiesdrempel van 5 procent gehaald. In veel wijken zijn ze groter dan de Groenen, en in sommige zelfs groter dan de CDU. De betonnen flats van Marzahn-Helersdorf en de burgerlijke rijtjeshuizen van Steglitz staan zó ver af van iedere digitale bohème dat de basis van de Piraten zich niet laat reduceren tot een wereldje van doorgewinterde websurfers waarin iedereen iedereen kent. Het empathische vrijheidsbegrip van de Piratenpartij lijkt maatschappelijk relevanter te zijn geworden dan het liberalisme van de gesteven boord van de FDP.
Het beginsel- en het verkiezingsprogramma van de Berlijnse Piratenpartij bevatten punten als gratis openbaar vervoer en het recht op een onvoorwaardelijk basisinkomen. Punten die door commentatoren op de verkiezingsavond 'radicaal links' zijn genoemd. De kenmerkende pullover met capuchon van veel leden van de partij zou die indruk kunnen versterken. Maar de kernwaarden van de Piraten onttrekken zich aan het klassieke schema van rechts en links.
'Vrij', 'open', maar vooral 'transparant' zijn de kernwoorden die het programma van de Piratenbeweging karakteriseren. Vijf jaar geleden nam zij in Zweden voor het eerst de vorm van een partij aan, in de strijd tegen het huidige auteursrecht. Eén van de belangrijkste basisteksten van de beweging is de 'Onafhankelijkheidsverklaring van cyberspace', in 1996 geschreven door de vroegere songschrijver van de Grateful Dead en mede-oprichter van de Electronic Frontier Foundation, John Perry Barlow. Tegen het streven van de staat om het internet aan toezicht te onderwerpen bracht hij de namen naar voren van grote liberalen als Thomas Jefferson, John Stuart Mill, Alexis de Tocqueville en Louis Brandeis.
Extreme scepsis jegens staat en regering
”De steeds vijandiger en kolonialistische maatregelen laten ons in de voetsporen treden van de vroegere verdedigers van vrijheid en zelfbeschikking, die de autoriteiten van verre en onwetende machten de deur moesten wijzen”, zo staat er te lezen. En: “Wij schrijven ons eigen sociaal verdrag. Onze wijze van bestuur zal zich overeenkomstig de omstandigheden van onze wereld ontwikkelen, niet overeenkomstig de uwe. Onze wereld is anders.”
Dit gedachtengoed, met diepe wortels in Amerika, is het libertarisme. Uit een zeer groot respect voor de vrijheid van het individu vloeit een extreme scepsis voort jegens staat en regering, die hun legitimiteit louter aan directe participatie kunnen ontlenen. In Duitsland was dit tot nu toe hoogstens een stokpaardje van een paar fundamentalisten binnen de liberale partij. Het libertarisme is in de Verenigde Staten echter een brede beweging. Zij telt onder haar aanhangers zowel de jonge Ayn Rand, de profeet van een egoïstisch radicaal-kapitalisme, als libertaire socialisten, die zich oriënteren op anarchistische denkers uit de voorlaatste eeuw.
Deze theoretische wortels moeten ook weer niet worden overschat. Doctrinaire trouw geldt niet echt als een deugd bij de Piraten. Onder de nieuwe Berlijnse afgevaardigden zijn er ook die geestdrift kunnen opbrengen voor Karl Marx en de partijvoorzitter was vroeger lid van de CDU. Libertair aan de Piraten is wel hun hang naar een zeer directe vorm van democratie. De afgevaardigden moeten de expliciet geuite wensen van hun kiezers vertegenwoordigen, die altijd in beweging en aan verandering onderhevig zijn. De overtuiging dat je met behulp van het internet in ieder specifiek geval betere oplossingen voor de problemen kunt bedenken, is één van de kernpunten van Barlows cyberlibertarisme.
Nauwelijks het nut van bureaucratische regels inzien
Dat hier zoveel mensen voor hebben gestemd, komt ook doordat inmiddels een hele generatie doordrongen is geraakt van de wetten en regels van het internet. Wie voor de opening van een webwinkeltje noch een bouwvergunning noch een vergunning van de arbeidsinspectie nodig had, zal ook buiten het web het nut van allerlei bureaucratische regels nauwelijks inzien. Wie heeft geleerd dat hij met één muisklik iedere door de regering uitgegeven euro kan controleren, begrijpt niet dat de autoriteiten bij iedere gelegenheid weer met het ambtsgeheim komen aanzetten.
Velen in de gevestigde partijen - zo bleek weer eens na de aanslagen in Noorwegen - ervaren het web nog steeds als een bedreiging en willen het aan de wetten van de gewone wereld onderwerpen. Maar een aanzienlijk deel van het electoraat wil duidelijk liever de omgekeerde weg volgen en ook buiten het web de vrijheid verder uitbreiden.
”Meer democratie aandurven”, luidde de bekendste slogan van wijlen Willy Brandt, de vroegere SPD-leider. De Piraten hebben zich deze leus nu eigen gemaakt. Eisen van openheid en transparantie zijn allang niet meer voorbehouden aan de netgemeenschap. De bescherming van klokkenluiders is een belangrijk programmapunt van de Piratenpartij. In het post-Wikileaks tijdperk komt dat goed over – juist in een stad, waarin een meerderheid de senaat via een referendum heeft gedwongen het contract van de privatisering van het waterbedrijf openbaar te maken.
Zweden
Piraten uit de mode
De Piratenpartij "jaagt de Groenen angst aan", stelt Die Tageszeitung. Volgens de krant is het heel goed mogelijk dat de Duitse milieupartij door haar kiezers niet langer als een partij met originele standpunten wordt beschouwd waardoor haar positie voor lange tijd wordt verzwakt.
De Berliner Zeitung is voorzichtiger in zijn uitspraken. In Zweden, waar de Piratenpartij is ontstaan, is het succes "van deze one-issuepartij reeds voorbij", constateert de BZ-correspondent in Stockholm. In 2009 spon de Zweedse Piratenpartij garen bij een heftige discussie over de bescherming van de privacy. De partij behaalde tijdens de Europese verkiezingen meer dan 7 procent van de stemmen en daarmee één zetel. "Ze waren een sensatie in Stockholm, zoals nu in Berlijn. […] Maar inmiddels zijn ze weer terug bij af. Bij de Zweedse parlementsverkiezingen in 2010 behaalden ze slechts 0,65 procent van de stemmen", schrijft het dagblad.
Hun charismatische leider van de Zweedse Piratenpartij heeft zijn plaats afgestaan aan een onbekende opvolgster en helpt nu bij de oprichting van zusterpartijen overal in Europa. Volgens VoteWatch stemt hun Europese afgevaardigde voor 99 procent met de Groenen mee. "Momenteel oefent de Piratenpartij in Zweden eerder indirecte dan directe invloed uit", zo valt te lezen in de Berliner Zeitung. "Zonder hen hadden de conservatieven hun standpunt over intellectueel eigendom nauwelijks versoepeld. […] Maar ze zijn er niet in geslaagd de sprong te maken van een one-issuepartij naar een brede partij, zoals hun voorbeeld, de Groenen."
